દેશના વિવિધ ભાગોમાં માતાજીના વિવિધ સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવે છે. દેશભરમાં મા દુર્ગાના અનેક શક્તિપીઠો અને મંદિરો છે, જે ભક્તિ અને આસ્થાના કેન્દ્રો છે. તેમાંથી એક યુપીના સહારનપુરથી 46 કિમી દૂર દેવબંદ ખાતે આવેલું છે. અહીં માતાના બાલા સુંદરી સ્વરૂપની પૂજા કરવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે મા ગૌરી (સતી) ના ગુપ્તાંગ અહીં પડ્યા હતા, તેથી અહીં શક્તિપીઠની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી અને મા દુર્ગાને મા બાલા સુંદરી દેવી કહેવામાં આવે છે. માતાના દરબારમાં દેશના ખૂણે-ખૂણેથી ભક્તો આવે છે.
ધાર્મિક સત્ય: પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, જ્યારે રાજા દક્ષે યજ્ઞ કર્યો ત્યારે સતી અને તેમના પતિ ભગવાન શંકરને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું ન હતું. દેવધિદેવ શંકરના આ અપમાનથી શરમાઈને ગૌરી દેવી આ યજ્ઞ દરમિયાન સતી થઈ ગયા અને ભગવાન શંકર તેમના ખોળામાં શરીર લઈને ત્રણે લોકમાં વિચરણ કરી રહ્યા હતા. ત્યારે ભગવાન શંકરનું ધ્યાન મા ગૌરી પરથી હટાવવા માટે ભગવાન વિષ્ણુએ તેમના સુદર્શન ચક્ર વડે મા ગૌરીના ટુકડા કરી નાખ્યા. તે સમયે જ્યાં જ્યાં મા સતીના શરીરના અંગ પડ્યા હતા, ત્યાં શક્તિપીઠોની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. એ જ રીતે દેવબંદમાં માતા ગૌરીનું ગુપ્તાંગ પડી ગયું હતું. આ મંદિરમાં પિંડીમાંથી નીકળે છે
પાણીઃ દેવબંદમાં સ્થિત ત્રિપુરાનું બાલા સુંદરી મંદિર ઐતિહાસિક અને પ્રાચીન છે. આજે પણ મંદિરમાં બંગડીઓનો અવાજ સંભળાય છે, પરંતુ દરેક વ્યક્તિ આ અવાજ સાંભળી શકતી નથી. મા દુર્ગાના સાચા ભક્તને જ આ સૌભાગ્ય મળે છે. આ મંદિરમાં પીંડીમાંથી પાણી આવે છે, તે પીવાથી રોગો મટે છે. મા દુર્ગાના આ સ્વરૂપનું સ્નાન આંખે પાટા બાંધીને કરવામાં આવે છે. લાંબી અને 10 સે.મી. લાલ-લાલ ધાતુથી બનેલી વ્યાસની મૂર્તિ અહીં સ્થાપિત છે.
આદિશક્તિના અસ્તિત્વનો અહેસાસ થાય છે: આ મંદિરનું પાણી રોગો સામે તાવીજ છે, જોરદાર તોફાન આવે અને ભારે વરસાદ પડે ત્યારે માતાના કંકણનો અવાજ સંભળાય છે. હિંદુ શક સંવત મુજબ દર વર્ષે ચૈત્ર મહિનાની ચતુર્દશીના દિવસે અહીં ભરાતા મેળાના પહેલા દિવસે હવામાન અચાનક જ પોતાનો મિજાજ બદલી નાખે છે. જોરદાર પવન ફૂંકાય છે અને વરસાદ પડે છે. એવું કહેવાય છે કે ભીષણ વાવાઝોડું આવવું અને વરસાદ આવવો એ દેવી દુર્ગાના મંદિરમાં પ્રવેશનો સંકેત છે. આ તોફાન અને વરસાદ માત્ર દેવબંદ વિસ્તારમાં જ આવે છે.