અંબાજી માતાનું મંદિર એ ભારતના સૌથી પ્રાચીન અને અગ્રણી યાત્રાધામોમાંનું એક છે. તે મા દુર્ગાની 51 શક્તિપીઠોમાં સામેલ છે. અંબાજી માતાની બેઠક ગુજરાત અને રાજસ્થાનની સરહદે આવેલા બનાસકાંઠા જિલ્લાના દાંતા તાલુકામાં આવેલી ગબ્બર ડુંગરની ટેકરી પર છે. દર વર્ષે હજારો ભક્તો માતાના દર્શન કરવા અંબાજી આવે છે. ખાસ કરીને ભાદરવી પૂર્ણિમા, નવરાત્રી અને દિવાળી દરમિયાન અહીં ભક્તોની ભીડ રહે છે. આ સ્થળ અરવલ્લી પર્વતમાળાના ગાઢ જંગલોથી ઘેરાયેલું છે. તે પ્રવાસીઓને કુદરતી સૌંદર્ય અને આધ્યાત્મિકતાનું સંપૂર્ણ મિશ્રણ પ્રદાન કરે છે. અંબાજી માતાના મંદિરની આસપાસ ઘણા પ્રવાસન સ્થળો છે, જ્યાં પ્રવાસીઓ ફરવા જાય છે.
અંબાજી માતાનું મંદિર: ગુજરાતના બનાસકાંઠા જિલ્લામાં આવેલું અંબાજી મંદિર દુર્ગા માતાનું પ્રસિદ્ધ મંદિર છે. ખોડિયાર ચોકની નજીક આવેલું, અંબાજી માતાનું મંદિર ભારતનું એક મુખ્ય શક્તિપીઠ છે. આ મંદિર પ્રત્યે માતાના ભક્તોમાં અપાર શ્રદ્ધા છે. એવું કહેવાય છે કે મા સતીનું હૃદય આ સ્થાન પર પડ્યું હતું. તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે આ મંદિરના ગર્ભગૃહમાં માતાની કોઈ મૂર્તિ નથી. આ મંદિરમાં મુખ્યત્વે પવિત્ર શ્રી યંત્રની પૂજા કરવામાં આવે છે. ખાસ વાત એ છે કે આ શ્રીયંત્ર સામાન્ય આંખોથી દેખાતું નથી અને ન તો તેનો ફોટો લઈ શકાય છે. આંખે પાટા બાંધીને જ તેની પૂજા કરવામાં આવે છે. અંબાજીની મૂળ બેઠક ગબ્બર ટેકરીની ટોચ પર છે. ગબ્બર પર્વતની ટોચ પર દેવીનું એક નાનું મંદિર છે જ્યાં 999 પગથિયાં ચઢીને પહોંચી શકાય છે.
ગબ્બર હિલ: ગબ્બર હિલ વૈદિક નદી સરસ્વતીના મૂળની નજીક, આરાસુરની ટેકરીઓ પર છે, જે અરવલ્લીની પ્રાચીન ટેકરીઓની દક્ષિણપશ્ચિમ બાજુએ આવેલી છે. સમુદ્ર સપાટીથી તેની ઊંચાઈ 1,600 ફૂટ છે. ગબ્બર હિલની ઢાળવાળી ટેકરી પર ચઢવું ખૂબ જ મુશ્કેલ છે. યાત્રાળુઓને પહાડો પરથી પગપાળા 300 પથ્થરના પગથિયાં ચઢવા પડે છે, જે સાંકડા જોખમી ટ્રેક તરફ દોરી જાય છે. મુખ્ય મંદિર સુધી પહોંચવા માટે આ ટ્રેક પર ચઢવું પડે છે. અંબાજીના દર્શન કર્યા પછી, ભક્તો ચોક્કસપણે ગબ્બર પર્વત પર જાય છે.
કૈલાશ ટેકરી: કૈલાશ ટેકરીની ટોચ પર સ્થિત, કૈલાશ ટેકરી સૂર્યાસ્ત અંબાજી માતાના મંદિરથી લગભગ 2 કિલોમીટરના અંતરે આવેલું છે. એક મહાન સૂર્યાસ્ત દૃષ્ટિકોણ ઉપરાંત, આ ટેકરી એક પૂજા સ્થળ પણ છે. ડુંગર પર આવેલા મહાદેવના મંદિર માટે એક ભવ્ય કલાત્મક પથ્થરનો દરવાજો પણ છે. નજીકમાં માંગલિયા વાન નામનો ઉદ્યાન પણ છે, જે ટેકરીથી લગભગ 2 કિમી દૂર છે.
કુંભાર: કુંભારિયા અંબાજી મંદિર શહેરથી દોઢ કિલોમીટર દૂર આવેલું છે. કુંભારિયા બનાસકાંઠા જિલ્લામાં સાંસ્કૃતિક વારસો ધરાવતું ઐતિહાસિક, પુરાતત્વીય અને ધાર્મિક મહત્વ ધરાવતું ગામ છે. તે જૈન મંદિર સાથે જોડાયેલું ઐતિહાસિક સ્થળ છે. તેમાં શ્રી નેમિનાથ ભગવાનનું ઐતિહાસિક જૈન મંદિર છે જે 13મી સદીનું છે.
માનસરોવર: માનસરોવર મુખ્ય મંદિરની પાછળ આવેલું છે. એવું કહેવાય છે કે આ સરોવર 1584 થી 1594 દરમિયાન અમદાવાદના અંબાજીના નગરભક્ત શ્રી તાપીશંકરે બાંધ્યું હતું. આ પવિત્ર તળાવની બંને બાજુએ બે મંદિરો છે, જેમાંથી એક મહાદેવનું છે અને બીજું અજય દેવીનું છે. કહેવાય છે કે અજય દેવી અંબાજીની બહેન છે. આ માનસરોવરમાં પવિત્ર સ્નાન કરવા પ્રવાસીઓ અને શ્રદ્ધાળુઓ આવે છે.
કામાક્ષી મંદિર: ચીકલામાં આવેલું કામાક્ષી મંદિર અંબાજીથી લગભગ એક કિલોમીટર દૂર છે. દક્ષિણ ભારતીય મંદિરની સ્થાપત્ય શૈલીને માન આપીને, આ મંદિરના મેદાનમાં અન્ય કેટલાક નાના મંદિરો પણ છે જે મુખ્ય મંદિરની બાજુમાં છે. આદિત્ય શક્તિમાતાના વિવિધ અભિવ્યક્તિઓ ધરાવતું, આ મંદિર ભારતમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ શક્તિપીઠો ધરાવે છે.