ભારતની આઝાદીને 75 વર્ષ પૂર્ણ થયા છે. આ અવસર પર દેશભરમાં ‘આઝાદી કા અમૃત મહોત્સવ’ ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. આ અંતર્ગત પીએમ મોદીની અપીલ પર 13 ઓગસ્ટથી દેશભરમાં ‘હર ઘર તિરંગા’ અભિયાન ચાલુ રહ્યું. આંકડાઓ અનુસાર, દેશમાં એકલા ટપાલ વિભાગે 10 દિવસમાં એક કરોડથી વધુ ત્રિરંગાનું વેચાણ કર્યું છે. આ ઉપરાંત દુકાનો અને સંસ્થાઓ દ્વારા પણ લોકોને તિરંગો આપવામાં આવ્યો છે. દરમિયાન, એ જાણવું જરૂરી છે કે જેઓ 15 ઓગસ્ટે ધ્વજ ફરકાવશે, તેના માટે યોગ્ય રીત અને નિયમો શું છે? આ સિવાય તિરંગો લહેરાવતી વખતે ભૂલ કરવા બદલ શું સજા થઈ શકે?
પ્રથમ જાણો- ધ્વજ ફરકાવવો અને ત્રિરંગો ફરકાવવો વચ્ચેનો તફાવત?
15મી ઓગસ્ટે ધ્વજ ફરકાવવામાં આવે છે અને 26મી જાન્યુઆરીએ ત્રિરંગો ફરકાવાય છે. ધ્વજવંદન અને ધ્વજવંદન વચ્ચે મોટો તફાવત છે. જ્યારે તિરંગાને નીચેથી દોરડા વડે ખેંચીને લહેરાવવામાં આવે છે ત્યારે તેને ધ્વજવંદન કહેવામાં આવે છે. પરંતુ 26 જાન્યુઆરીએ તિરંગો ટોચ પર બાંધવામાં આવે છે, જે ખુલ્લેઆમ ફરકાવવામાં આવે છે. તેને ફ્લેગ ફર્લિંગ કહેવામાં આવે છે.
તિરંગો ફરકાવવાનો કાયદો શું છે?
તિરંગો ફરકાવવાની યોગ્ય રીતો અને તેના અપમાનની સજાનો ઉલ્લેખ ભારતીય ધ્વજ સંહિતા 2002માં કરવામાં આવ્યો છે. તેના અપમાનને લગતી કાર્યવાહી પ્રિવેન્શન ઓફ ઇન્સલ્ટ ટુ નેશનલ ઓનર એક્ટ, 1971 એક્ટ હેઠળ લેવામાં આવે છે.
રાષ્ટ્રધ્વજ કોણ ક્યારે લહેરાવી શકે?
26 જાન્યુઆરી 2002ના ધ્વજ સંહિતાના નિયમ 2.2 મુજબ, કોઈપણ વ્યક્તિ, સંસ્થા, શૈક્ષણિક સંસ્થા અને ખાનગી-સરકારી સંસ્થા કોઈપણ દિવસે અથવા કોઈપણ પ્રસંગે સન્માન સાથે ત્રિરંગો ધ્વજ ફરકાવી શકે છે.
ધ્વજ કેવી રીતે પસંદ કરવો?
ભારતીય ધ્વજ હાથથી કાંતેલા, હાથથી વણેલા વૂલન/કપાસ/સિલ્ક/પોલિએસ્ટર અથવા ખાદીના કપડાથી બનેલો હોવો જોઈએ. ધ્વજની લંબાઈ અને પહોળાઈનો ગુણોત્તર 3:2 હોવો જોઈએ. એટલે કે ભારતીય ધ્વજ ચોરસ આકારનો ન હોવો જોઈએ પરંતુ લંબચોરસ હોવો જોઈએ. અગાઉ મશીનથી બનેલા અને પોલિએસ્ટરથી બનેલા રાષ્ટ્રધ્વજનો ઉપયોગ કરવાની છૂટ ન હતી.
જો ધ્વજ ફાટ્યો હોય કે તેની સાથે છેડછાડ કરવામાં આવે તો?
નિયમો અનુસાર રાષ્ટ્રધ્વજમાં કોઈ ચિત્ર, ચિત્ર કે ફોટોગ્રાફનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ નહીં. ફાટેલો અને કાદવવાળો ધ્વજ પ્રદર્શિત કરી શકાતો નથી. ધ્વજ સાથે કોઈપણ રીતે છેડછાડ થવી જોઈએ નહીં. તેને નમેલું રાખવું જોઈએ નહીં. જ્યાં ત્રિરંગો લહેરાવવામાં આવે છે, તે ટોચ પર હોવો જોઈએ. એટલે કે આનાથી ઉંચો અન્ય કોઈ ધ્વજ ન હોવો જોઈએ. જે થાંભલા કે થાંભલા પર ધ્વજ લગાવવામાં આવ્યો હોય તેના પર કોઈપણ પ્રકારની જાહેરાત ન હોવી જોઈએ. એટલે કે રાષ્ટ્રધ્વજનો કોમર્શિયલ હેતુઓ માટે ઉપયોગ કરી શકાતો નથી.
તે કયા સમયે લહેરાવી શકાય?
20 જુલાઈ 2022 ના રોજ ફ્લેગ કોડ ઓફ ઈન્ડિયા, 2002 માં સુધારા પછી, જ્યાં ધ્વજ ખુલ્લામાં પ્રદર્શિત થાય છે અથવા નાગરિકના નિવાસસ્થાન પર પ્રદર્શિત થાય છે, તે દિવસ-રાત લહેરાવી શકાય છે. જ્યારે અગાઉ સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત સુધી ત્રિરંગો પહેરવાની છૂટ હતી.